Yerelması nasıl yetiştirilir?

Yerelması Türkiye için yeni bir sebzedir. Kökeninin Amerika olduğu bilinmektedir. 17. yüzyılda oradan Avrupa'ya getirildiği ve yaygınlaşmaya başladığı bilinmektedir. Amerika'nın bazı bölgelerinde hala yerelması çeşitlerinin yabani olarak yetiştiği gözlenmektedir. Günümüzde yerelması kültür bitkisi olarak en fazla Amerika, Kanada, Almanya, Fransa, Rusya ve İngiltere'de yetiştiriliyor.

Yerelması Compositaeae familyasına aittir. Oldukça zengin olan bu familyanın en çok bilinen bitkileri arasında ayçiçeği ve aspir de yer almaktadır. 17. yüzyılda Avrupa'da ilk olarak Fransa'ya getirilen yerelması ilk başlarda süs bitkisi olarak yetiştirilmiştir. Daha sonra oradan İngiltere, İtalya ve Almanya'ya götürülmüş ve yine süs bitkisi olarak yetiştirilmeye devam etmiştir. Bitkiye İngilizce Kudüs enginarı denilmiştir.

Günümüzde hemen hemen dünyanın her yerinde yetiştirilen yerelması yapılan bir takım ıslah çalışmaları ile düşük sıcaklık bölgelerine de uyum sağlamayı başarmıştır. Doğu ve Orta Avrupa bölgelerinde özellikle hayvan yemi olarak kullanılmaktadır.

Yerelması kökleri insan gıdası, hayvan yemi ve endüstri hammaddesi olarak kullanılmaktadır. Bitkinin yeşil yapraklı üst kısmı çiçeklenmeden önce biçilerek yine hayvan yemi olarak kullanılır. Yerelmasının kimyasal bileşimi %70-80 su, %20-30 kuru madde, %19-28 organik madde, %1.9-3.6 protein, %0.1-0.2 kül, %0.6-0.9 ham selüloz, %0.1-0.2 ham yağ ve %1.2-1.5 ham külden oluşur.

İklim:

Yerelması iklim açısından çok fazla isteği olan bir bitki değildir. Kış soğukları ve kuraklıklara dayanıklıdır. Kökleri kışın donmadan toprak altında yetişebilirler. İlkbaharda yumrulardan dikilebilir. Bitkinin taze sürgünleri eksi 3-5 derecede zarar görür. Sonbaharda yapraklar yine eksi 4-5 derecede zarar görmektedir. Toprağın içinde bulunan kökler ise hiç zarar görmezler.

Yerelması nemli ve yağışlı iklimlerden hoşlanır. Yetişme evresinde minimum 400-500 mm yağış düşmelidir.

Toprak:

Toprak bakımından çok seçici bir bitki değildir. Hemen hemen her türlü toprakta yetişebilir. Ancak ağır ve çakıllı topraklarda kökleri gelişme gösteremez. En uygun topraklar humus açısından zengin, besin maddesi açısından iyi, derin, süzen ve drenajı iyi, tınlı, alüvyal topraklardır. PH 7 civarında olmalıdır. Islak topraklarda yerelması verimliliği artar.

Yetiştiriciliği:

Toprağı yoran bitkidir. Kökleri toprak altında kalıp her yıl yeniden toprak yüzüne bitki olarak çıkarlar. Yerelmasından tarlayı temizlemek için toprağı fazla yormayan baklagiller ekilebilir.

Yerelmasının toprağı ne kadar derin hazırlanırsa verim o kadar yüksek olur. İlk sürümün 20-30 cm arasında olması önerilir. İlkbaharda tarla kazayağı gibi aletlerle gevşetilir. Sonrasında yerelmasının dikimi için karık ve ocaklar hazırlanır.

Gübreleme iyi ve kaliteli bir ürün alınması için başlıca koşuldur. Sonbaharda dekara 2-3 ton ahır gübresi verilir. Bunun dışında dekara 40 kilo N'lu gübre verilir, 10-15 kilo saf P2O2 ve gerektiği kadar K verilebilir. En fazla potaslı gübre tüketilmektedir. Fosfor ve azotlu gübreler de verilebilir. Dekar başına 50 kilo süper fosfat, 60 kilo potasyum sülfat veya potasyum klorür ve 40 kilo amonyum nitrat veya amonyum sülfat verilir. Dekara 3-3.5 ton çiftlik gübresi de verilebilir. Bu durumda diğer gübrelerin miktarı azaltılır. Azotlu gübreler ekim tarihinden birkaç gün önce verilmelidir.

Çeşitleri:

Yerelmasının pek çok çeşidi vardır:

- Kabuğu beyaz olan çeşitler: çoğunlukla etleri de beyazdır. Yumruların verimleri çok yüksektir.

- Kabuğu sarı olan çeşitler: etleri genellikle beyazdır. Verimleri de tatminkar düzeydedir.

- Kabuğu kırmızı ya da pembe olan çeşitler: etleri sarı veya beyazdır. Yumruların verimi düşüktür. Protein oranı yüksektir. Vitamin açısından zengindir. Yemek yapmaya uygundur.

Bunların dışında adi yerelması, tatlı patatese benzer yerelması, erkenci beyaz yerelması ve diğer çeşitleri bulunur.

Dikimi:

Bir iki hafta öncesinden tarlaya karıklar yapılır. 75-100 cm aralıklar konulur. Sıra üzeri mesafesi 50-80 cm olacak şekilde ve 6-8 cm derinliğe dikilerek kapatıp bastırılır.

Yerelması dikimi ocak usulüne göre de yapılabilir. Bu durumda tarlada işaretleyici çekilerek 60x75 cm aralık ve mesafeyle ocak yeri işaretlenir ve ocaklar açılır. Yumrulara bu ocaklara 6-8 cm derinliğe dikilip kapatılıp bastırılır. Dekara 90-120 kilo yumru dikilir.

Bakımı:

Dikimden sonra freze gibi aletlerle kaymak tabakası kırılmalıdır. Bitki boyu 10-15 cm ye ulaştığında ilk çapa yapılır. Bundan 15-20 gün sonra ikinci çapa yapılır. Fazla yabancı ot varsa üçüncü kez çapa da yapılabilir.

Kaliteli ürün için 2-4 defa sulama yapılmalıdır. Kesinlikle göllenmelere izin verilmemelidir. Aksi durumda yumrular çürürler.

Yerelmasında çok fazla hastalığa rastlanmamakla birlikte çok yağışlı bölgelerde mildiyö veya küllenme görülebilir. Ancak yerelması bu hastalıklara karşı dayanıklıdır.

Hasat:

Kışa kadar yerelmasının toprak üstü kısımları yeşil olacaktır. Toprak üstü kısımlardan da yararlanılacaksa hasat sonbaharda yapılmalıdır. Saplar tırpan ya da orakla biçilir ve demet haline getirilip kurumaya bırakılır. Daha sonra bu saplar inşaat malzemesi veya yakacak olarak kullanılabilir.

Yerelmasının yumruları topraktan çıkarılır. Bunun için el aletleri veya makineler kullanılır. Kışın kullanılmayacaksa yumrular toprakta ilkbahara kadar bırakılabilir. Yerelması dekardan 1-2 ton sap ve 1.5-2 ton yumru verebilir. Verimli çeşitler ve iyi bir bakımla bu rakamlar iki katına çıkabilir.