Mürdümük (Lathyrus sativus)

Mürdümük hayvan yemi olarak büyük öneme sahip olan bir bitkidir. Bitkiden yüksek kaliteli tane, ot, yeşil yem ve siloj üretilir.

Mürdümüğün tanelerinde yüzde 23 protein vardır. Bu protein baklagiller proteini ile karşılaştırıldığında kolay sindirilebilirliği ile ayrılır.

Mürdümük 25-200 cm'ye kadar boylanır. Ana gövdesinden 4-10 dal ayrılır. Yan dallar sürekli gelişim göstererek ana gövdeden daha fazla uzarlar. Kökleri toprağın 1,7 metre derinine kadar ulaşır. Gövdesi tüysüz, dikdörtgen ve yataydır. Yapraklarının uzunluğu 60-80 mm olup eni 6-8 mm'dir. Yaprak koltuğunda 1-2 adet çiçeği vardır. Beyaz, kırmızı, mavi, mor ve kahverengi renkte çiçekler açar. Bitki bazen kendiliğinden bazen çapraz tozlanır. Baklaları elips şekillidir. Her baklanın içinde 2-5 adet tohumu bulunur.

Mürdümüğün tohumları 2-3 derecede çimlenirler. Optimum çimlenme sıcaklığı 16-20 derece olarak görülür. Ekimden 6-7 gün sorasında çimlenme gerçekleşir, 18-22 gün sonra bitki çiçeklenir. Gelişim evresi 60-120 gün olmaktadır.

Bitkinin fideleri 6-8 derece donlara dayanıklıdırlar. Sonbahar veya yazın ekilebilir. Verimli ve kuraklığa dayanıklıdır. Sonbahar ekiminde daha fazla verim alınır. Ekim için toprak hazırlığı diğer baklagillerde olduğu gibi şarttır.

Mürdümüğün yatmaması için yulaf, sudan otu ve mısırla karışık ekilir. Arpa ve yulafla 3:1 ve 2:1 ölçülerinde serpme yapılabilir.

Mürdümük tohumlarının özellikle rengi beyaz olanlarında lathyrin isimli bir alkoloid bulunur. Hayvanlara çok fazla yedirildiğinde lathyrismus denilen hastalığa neden olur. Bu etkinin ortadan kaldırılması için tohumlar kaynatılır.

Mürdümük cinsine ait 160 kadar tür bulunur. Bu türlerden Lathyrus sativus ve Lathyrus cicera gibi bitkiler hayvan yemi, Lathyrus odoratus ise süs bitkisi olarak yetiştirilir. Eski kaynaklara bakıldığında mürdümüğün tarih öncesi çağlardan beri bilindiği ve M.Ö. altı bin yıllarında Balkanlarda kültüre alındığı görülmektedir. Asya'da özellikle Bangladeş, Çin, Nepal, Pakistan ve Hindistan'da önemli bir ürün olan bu bitki Avrupa ve Afrika'da daha az yaygınlık gösterir.

Eski dönemlerde de hayvan yemi olarak yetiştiriciliği yapılan mürdümük bitkisinin bazı yıllarda özellikle kurak geçen dönemlerde insan gıdası olarak kullanıldığı bilinir. Hindistan ve Pakistan'da mürdümük çeltik tarlalarında ara ürün olarak yetiştirilir. Rusya'da şeker pancarı yetiştiriciliğinde yeşil gübre olarak kullanılır. Tohumlarının beyaz ve iri taneli olanlar insan gıdası çok ot verenler ise hayvan yemi olarak öneme sahiptir.

Mürdümüğün insan beslemesinde kullanımı yörelere ve bölgelere göre değişiklik gösterir. Çoğunlukla çorbalara eklenir veya öğütülerek buğday ile karıştırılıp ekmek yapımında kullanılır. Taze yaprakları salatalara eklenir veya sebze yemeği olarak değerlendirilir. Güney Asya'da bu yapraklar kurutulup sezon sonu kullanılmak üzere saklanır.