Yer bademi (Cyperus esculentus)

Yer bademi, habbülleziz, sarı topalak gibi isimleri bulunan Cyperus esculentus, Güney Avrupa ve Afrika ülkelerinde doğal halinde yetişmekte olan bir bitkidir. Toprak altı yumrularına chufa adı verilir ve tropikal bölgelerde gıda olarak tüketilir. Yumrular aroma olarak badem ve fındığı andırdığından yer bademi de denilmektedir. İçeriğinde nişasta, şeker, yağ ve lif bulundurur.

Yer bademi çoğunlukla taze halde veya suda ıslatma, kurutma ve kavurma şeklinde tüketilir. Dondurma ve bisküvi üretiminde de kullanılır. Horcata de chufa adlı ürünün üretiminde kullanılır.

Yer bademi Cyperaceae familyasından çok yıllık otsu bir bitkidir. Yenilebilir yumrularından dolayı kültürü yapılır. Kuzey yarımküresinin ılıman ve subtropik bölgelerinde yetişir. Anavatanı Kuzey Afrika ve Akdeniz'dir.

Bitkinin eski Mısır'da tarımının yapıldığı bilinmektedir. İspanya'ya yer bademi Ortaçağ'da Araplar tarafından getirildi ve esasen Valencia bölgesinde, ticari ölçekte yetiştirilmektedir. Diğer Akdeniz ülkelerinde ve Gana'da da yetiştirilir. Fazla yaygın olmamakla birlikte, chufanın yüksek besin değeri ve hoş bir tadı vardır.

Yer bademinin yumrularından yağ elde edilir. Bu yağ genellikle yemeklerde kullanılır; salatalara eklenir, tatlılarda kullanılır, kızartmalar yapılır ve başka şekilde kullanımı vardır. Ayrıca bu yağ tıbbi amaçlarla da kullanılır. E vitamini açısından zengindir ve gaz ve ishal durumlarında yardımcı olur, bağırsakların çalışmasını düzenler. Ayrıca yer bademi yağı Omega 6 ve Omega 9 yağ asitleri açısından zengindir. Kozmetik sanayisinde E vitamini ve antioksidan deposu olarak deriyi serbest radikallerden koruma özelliklerinden dolayı kullanılır. Bunlara ek olarak yer bademi yapı saçı nemlendirir ve besler.

Yer bademi halk hekimliğinde de kullanılmaktadır. Enerji verir, bağışıklık sistemini güçlendirir, morali düzeltir, beyin işlevini artırır ve verimliliği artırmakta yardımcı olur. Çeşitli çalışmaların sonuçlarına göre bitkiden hazırlanan preparatlar hayvanların ve insanların çalışma verimliliğini artırmak ve duygusal ve fiziksel çevresel faktörlere maruz kaldıklarını onları korumak açısından yardımcı olur.

Chufa anti diyabetik bir madde olarak da kullanılır.

Amerikalı bilim adamlarının yaptıkları çeşitli araştırmalara göre yer bademi özleri patojenik mikroorganizmalara karşı yüksek aktivite göstermiştir.

Yer bademi yaprakları doldurulmuş yastıklar uykusuzluğa karşı yardımcı olur. Diş ağrılarında rizomlar kaynatılarak suyu ile gargara yapılır.

Çin geleneksel tıbbında kökleri sıkça kullanılmaktadır. Köklerden uyarıcı, tonik, sedatif ve büzücü olarak yararlanılır. İshal, soğuk algınlığı, doğum sonrası komplikasyonlar, apse, dolama gibi rahatsızlıklarda yardımcı olduğu belirtilir.